ICM UW w międzynarodowym konsorcjum MOSAIC
15 instytucji z 7 krajów – Francji, Polski, Portugalii, Kenii, Brazylii, USA i Kolumbii – będzie realizować od nowego roku projekt MOSAIC, dotyczący otwartych, multimodalnych i replikowalnych ekosystemów informacyjnych wspierających społeczności transgraniczne. MOSAIC to jedocześnie pierwsza w Polsce inicjatywa z programu ramowego „Horyzont Europa”, która odnosi się do środowiskowych aspektów zagrożenia epidemiologicznego. Zadaniem projektowym ICM UW jest przygotowanie infrastruktury danych oraz oprogramowania dla interesariuszy.
Projekt pn. Multi-site application of Open Science in the creAtion of healthy environments Involving local Communities (MOSAIC) uzyskał finansowanie w ramach konkursu Horizon Europe: Environment and health – Planetary health (HORIZON-HLTH-2023-ENVHLTH-02-01) i ma być realizowany przez cztery lata począwszy od 1 stycznia 2024 r.
Liderem międzynarodowego konsorcjum jest francuski instytut IRD (Institut de Recherche pour le Développement), a wśród jego członków znalazło się łącznie 15 instytucji z 7 państw: Francji, Polski, Portugalii, Kenii, Brazylii, USA i Kolumbii. W naszym kraju, projekt realizuje Interdyscyplinarne Centrum Modelowania Matematycznego i Komputerowego Uniwersytetu Warszawskiego (ICM UW), pod kierunkiem dr Anety Afelt, we współpracy z zespołem IT kierowanym przez Łukasza Dumiszewskiego. W międzynarodowym zespole badaczy, ICM UW odpowiada za obszar zarządzania danymi.
MOSAIC jest pierwszym w Polsce projektem w ramach programu „Horyzont Europa”, który będzie realizował zagadnienia związane ze środowiskowymi aspektami zagrożenia epidemiologicznego.
„Kiedy 10 lat temu rozpoczynałam moją pracę z lokalnymi społecznościami – szkoląc miejscowych pracowników służby zdrowia publicznego w Kambodży, Laosie i Indonezji w korzystaniu z prostych narzędzi analiz przestrzennych i raportowania nietypowych zachorowań, projekt taki jak MOSAIC był marzeniem o możliwości integrowania osiągnięć nauki i jej docelowych beneficjentów.
Dostępne już wówczas bogate dane przestrzenne o jakości środowiska przyrodniczego, możliwości obliczeniowe, definiowanie i tworzenie specjalistycznych baz danych, nie były zintegrowane i wykorzystywane w codziennej praktyce choćby lokalnych służb epidemiologicznych krajów rozwijających się. Również w nauce, integracja i transdyscyplinarne podejście do tworzenia i interpretowania zbiorów danych z wielu, często nie spokrewnionych dyscyplin, nie było oczywistością.
Pamiętam krytyczne spojrzenie na zastosowanie metod analiz geograficznych w koncepcji One Health – przecież to tylko mapa! Co w tym nowego? Dziś koncepcja One Health to już ugruntowany paradygmat, w którym nauki o Ziemi i środowisku mają swoją oczywistą reprezentację. Bardzo się cieszę, że nasz projekt MOSAIC będzie realizowany również w Polsce, włączając nas w jeden z najważniejszych aktualnie nurtów badań – relację środowisko-człowiek-zdrowie” – komentuje dr Aneta Afelt z ICM UW, koordynatorka projektu MOSAIC w Polsce.
MOSAIC – Multi-site application of Open Science in the creAtion of healthy environments Involving local Communities
Horizon Europe, HORIZON-HLTH-2023-ENVHLTH-02: Environment and health
Planetary health: understanding the links between environmental degradation and health impacts
Tekst: dr Aneta Afelt, ICM UW
Rozwój zdalnych technik pozyskiwania dużych ilości danych o cechach jakościowych i ilościowych środowiska Ziemi w połączeniu z wciąż rosnącymi możliwościami analitycznymi i mocą obliczeniową współczesnych superkomputerów jest jednym z decydujących czynników dynamicznego rozwoju interdyscyplinarnych badań na temat zależności między warunkami środowiska przyrodniczego i jakości naszego zdrowia. Konieczność systemowego podejścia do zagrożenia epidemiologicznego wynikającego z różnorodności warunków życia ludzkości, ale również równorzędnie – warunków produkcji żywności i związanego z tym przekształcania naturalnego ekosystemu Ziemi jest od wielu lat jednym z postulatów badawczych. Szczególnie nabrała jednak znaczenia w ostatnich 3 lata, kiedy globalnie zmagamy się z pandemią wirusa odzwierzęcego SARS-CoV-2.
Pandemia, oddziałując na wiele obszarów naszego codziennego funkcjonowania, wskazała jednocześnie na nasze ograniczenia naukowe, przede wszystkim w zakresie predykcji zagrożenia epidemiologicznego; i lokalnego – decydującego o komforcie życia lokalnych społeczności, i globalnego – wpływając na redystrybucję dóbr ekonomicznych i jak wskazują wyniki badań – powiększając dystans gospodarczy między społecznościami.
Dotychczasowe wyniki badań planety wciąż nie dają kompleksowego zrozumienia interakcji (skutków i korzyści) między zmianami środowiskowymi, jego degradacją i zdrowiem – dotyczy to wszystkich poziomów zdrowia planety (planetary health). Projekt MOSAIC jest jednym z 6 wytypowanych do realizacji w ramach Horizon Europe, Environment and health – Planetary health. Celem wspólnym wytypowanych projektów jest poszukiwanie optymalnych metod i narzędzi wspierających społeczności w budowaniu odporności na zmieniające się warunki funkcjonowania planety (np. zagrożenia wynikające ze zmian klimatu, eksploatacji zasobów przyrodniczych czy drastycznego spadku bioróżnorodności i globalnego ujednolicania socjoekosystemów).
Na zdjęciach obszary transgraniczne Azji Południowo-Wschodniej; archiwum prywatne dr. Anety Afelt
Projekt MOSAIC dedykowany jest współpracy ze społecznościami lokalnymi krajów o niskim i średnim dochodzie, żyjących w strefach transgranicznych, borykających się zarówno z negatywnymi skutkami zmian i degradacji środowiska, wpływającymi na ich zdrowie i dobre samopoczucie, jak i ze szczególnymi kontekstami społeczno-politycznymi, które zwiększają ich podatność na zagrożenia. MOSAIC stwierdza, że populacje te mogą być lepiej przystosowane do interpretowania i wykorzystywania złożonych i wielotematycznych informacji o swoim otoczeniu, w celu zidentyfikowania i zrozumienia wpływu środowiska na ich dobrostan. Kluczowe jest tu rozpoznanie i wdrażanie lokalnie wykonalnych, akceptowalnych i zrównoważonych rozwiązań adaptacyjnych. Niestety, lokalne społeczności niekoniecznie posiadają wymagane umiejętności naukowe, aby w pełni z nich korzystać. MOSAIC ma na celu zaprojektowanie i wdrożenie otwartych, multimodalnych i replikowalnych ekosystemów informacyjnych, które mają wspierać społeczności transgraniczne w: i) zrozumieniu wpływu środowiska na ich dobrostan, ii) budowaniu środowiska promującego zdrowie, iii) wpływaniu na debatę publiczną, politykę publiczną i decyzje publiczne.
MOSAIC opiera się na zasadach otwartej nauki, dzięki czemu: i) nauki partycypacyjne i nauki o danych współpracują z wieloma dyscyplinami i interesariuszami, ii) naukowcy i społeczeństwo współtworzą i wykorzystują dane i wiedzę, kierując się wspólnymi wartościami. Do współpracy wytypowane zostały dwa bioregiony szczególnie dotknięte zmianami klimatu, ekstremalnymi zjawiskami klimatycznymi i degradacją pokrycia terenu: Afryka Wschodnia i Amazonia, z trzema transgranicznymi obszarami badawczymi jako “miejscami laboratoryjnymi”. Bezpośrednia współpraca ze społecznościami lokalnymi pozwoli na wdrożenie i ocenę rozwoju projektu, testowanie odtwarzalności i ponownego wykorzystania metod, danych i narzędzi oraz ułatwianie inter- i transdyscyplinarności poprzez wspólną mobilizację multidyscyplinarnego zespołu.
